Imposant overzicht van de mythes en machtsverhoudingen die ten grondslag liggen aan de Russische geschiedenis. Geschreven door een van de hedendaagse meesters van de verhalende geschiedenis. De vrucht van decennialange intensieve bestudering van het land, de inwoners, politieke verhoudingen en cultuur.
(Vertaling van The Story of Russia voor Nieuw Amsterdam, 2022; i.s.m. Frank Lekens)
Citaten uit de pers
‘De inval van Rusland in Oekraïne berust op allerlei historische claims. De vermaarde Britse historicus Orlando Figes fileert ze stuk voor stuk. En hij laat daarbij weinig heel van Poetins versie van de geschiedenis. Een Russische grap uit de Sovjettijd gaat zo: ‘Rusland is een land waarvan de toekomst vaststaat en alleen het verleden onvoorspelbaar is.’ Hoeveel bittere waarheid daarin schuilt, toont Orlando Figes in Het verhaal van Rusland. ‘Er is geen land dat zijn eigen verleden zo vaak heeft herschreven, geen land waarvan de geschiedschrijving altijd zo onderworpen is geweest aan de grillen van de heersende ideologie,’ stelt hij vast. Hij doorloopt de ‘nationale geschiedenis’ van Rusland om te tonen hoe de geschiedenis van meet af aan gepolitiseerd werd. Of het nu om historische aannames gaat of mythes die de Russische autocratische heerser van dienst handig uitkwamen, Figes ontzenuwt ze. (…) Intelligent, vermakelijk sloopwerk. (…) Maar Figes houdt hoop op verandering.’ Jeroen Vullings in het Historisch Nieuwsblad
‘De afgelopen jaren schreef Orlando Figes een halve boekenkast bij elkaar over Rusland. Zijn meest recente boek is ook meteen het meest actuele. (…) Wie hedendaags Rusland wil begrijpen vindt in Het verhaal van Rusland een degelijke introductie. Een aanrader, in tijden waarin de kennis over Rusland, ook in de media, vaak blijft steken in oppervlakkige boutades.’ Gaëtan Regniers op Bazarow.com
‘Naar [Figes’] nieuwe boek werd met spanning uitgekeken. De lezer zal niet ontgoocheld worden: de kerngedachte van zijn betoog is dat de macht van de huidige Russische president gebaseerd is op mythes, grote mythes over de geschiedenis van zijn land die hij handig uitbuit. (…) Het is Figes’ ambitie om met dit boek aan te tonen hoe de Russen tot hun verhaal zijn gekomen en ‘hoe ze het in de loop van de tijd steeds opnieuw hebben vormgegeven’. In die opzet is hij met verve geslaagd. (…) Figes schrijft in het laatste hoofdstuk dat ‘de hedendaagse Russische politiek al te vaak geanalyseerd wordt zonder voldoende kennis van de Russische geschiedenis’. Dit kan van zijn boek niet gezegd worden. Het is een kritisch, goed afgewogen oordeel over de [grote lijnen] in de Russische politiek en cultuur, briljant geformuleerd en geschreven met grote kennis van zaken.’ Emmanuel Waegemans op de website van het Nederland-Rusland Centrum, Nrce.nl
‘Wie het hedendaagse Rusland van Poetin wil begrijpen, hoe dat wortelt in een mythisch verleden, moet Figes’ imposante Het verhaal van Rusland lezen.’ Antony Beevor
Inspiratie
Tijdens het werk aan Het verhaal van Rusland heb ik dankbaar inspiratie geput uit deze nET eCHT media. Daarnaast hebben Frank Lekens en ik deze vertaling mede kunnen maken dankzij een projectsubsidie van het Nederlands Letterenfonds.
Leesfragment
De val van het communisme, dat werd gezien als een onwankelbaar stelsel van denkbeelden en praktijken, bracht veel mensen in verwarring. Het was alsof ze in een moreel vacuüm waren beland. Voor sommigen kon religie de leegte vullen. Voor anderen bood de monarchie een uitweg. Er werd zelfs over gesproken dat er mogelijk opnieuw een Romanov kon terugkeren op de troon. Allerlei sektes, hypnotiseurs met helende krachten en aanverwanten mochten rekenen op warme belangstelling. De behoefte om ergens in te kunnen geloven – wat het ook is, zolang het maar enige hoop kan bieden – vormt een rode draad in de Russische sociale geschiedenis, zoals we hebben gezien. Hoe zwaarder het leven in Rusland is, hoe meer mensen zich vastklampen aan een geloof dat zicht op verlossing biedt.
De ondergang van de heersende ideologie trof de Russen harder dan de andere nationaliteiten. De Oekraïners, de Baltische volken, Georgië, Armenië en zelfs Kazachstan konden zichzelf voorhouden dat de ondergang van de Sovjet-Unie hun natie bevrijdde van een buitenlandse (‘Russische’) bezetter. Maar de Russen hadden die mogelijkheid niet. Zij hadden nooit een nationale staat gehad. Hun identiteit was verknoopt met het Russische Rijk, en daarna met de Sovjet-Unie, waarin ze als de meest vooraanstaande nationale groep waren beschouwd. Rusland was zo lang een groot rijk geweest dat het zichzelf na 1991 niet zomaar als een land kon gaan beschouwen.
Er waren geen symbolen of ideeën voorhanden die de Russen konden verenigen. Ze waren te zeer verdeeld door hun geschiedenis. Hun imperiale driekleur (wit-blauw-rood), ingevoerd door Peter de Grote, werd in 1993 opnieuw aangenomen als de nationale vlag, maar nationalisten gaven de voorkeur aan de zwart-geel-witte vlag van Alexander II, die de kleuren van Byzantium heette te dragen, terwijl de communisten bleven vasthouden aan de rode vlag. Het volkslied van de Sovjet-Unie werd ingeruild voor Glinka’s ‘Patriottenlied’. Maar het maakte weinig enthousiasme los. Het kon de Russische atleten en voetballers niet erg inspireren en hun matige prestaties op het internationale toneel groeiden uit tot een bron van nationale schande. En dus werd het Sovjetvolkslied opnieuw van stal gehaald, zij het met een nieuwe tekst (‘Rusland – onze heilige macht’). Er kwamen nieuwe nationale feestdagen. Die van de Russisch-orthodoxe Kerk werden allemaal in ere hersteld. Maar ook de vrije dagen uit de Sovjettijd bleven behouden. Ideologisch gezien was het een grote warboel. Het vacuüm dat na de val van de Sovjet-Unie was ontstaan, werd gevuld met overblijfselen uit elke periode van de Russische geschiedenis.
Een van Poetins eerste verkiezingsaffiches vormde een treffende illustratie van deze eclectische benadering van het Russische verleden. Het werd door zijn partij Verenigd Rusland na de parlementsverkiezingen van december 2003 overal in Moskou aangeplakt. Tegen de achtergrond van de nationale driekleur en de leus ‘Een sterk Rusland is een verenigd Rusland’ toonde het een kaart van Rusland die was opgevuld met portretten van 145 vooraanstaande figuren uit de nationale geschiedenis (één voor elke miljoen inwoners): Aleksandr Nevski, Peter de Grote, Nicolaas II, Stolypin, Tolstoj, Tsjaikovski, Lenin, en zelfs Stalin, ze waren er allemaal. Dit was meer dan een alomvattend overzicht, bedoeld om iedereen te behagen. Het was de verbeelding van Poetins ideologie, die wortelde in zijn lezing van de Russische geschiedenis, een gebied waarop hij zichzelf als een autoriteit beschouwt.
Poetins opvatting van de geschiedenis van het land is dirigistisch en conservatief. In zijn lezing was Rusland sterk als het volk zich verenigd wist achter een sterke staat, en zwak als het volk verdeeld was en het zicht kwijtraakte op de ‘Russische principes’ die hen verenigden en kenmerkten. Deze opvatting bracht hij voor het eerst naar voren in zijn ‘Millennium-manifest’, dat verscheen in december 1999. De burgerlijke vrijheden die de Russen sinds 1991 ten deel waren gevallen waren universele waarden, verklaarde hij, maar Ruslands kracht lag in de ‘traditionele waarden’ van het land: patriottisme, collectivisme en onderworpenheid aan de staat. ‘Voor Russen,’ lichtte hij toe, ‘is een sterke staat geen anomalie die bestreden moet worden. Integendeel, die is de garantie voor orde en de initiator van verandering.’ Hoewel zijn begrip van de staat duidelijk nationalistisch was (zijn uitdrukkelijke doel was herstel van Ruslands status als grote mogendheid op het wereldtoneel), paste het niet binnen een ideologie of bepaald tijdvak uit de Russische geschiedenis. Nu eens verwees hij naar de evolutionaire principes van Stolypin, dan weer naar de tsaren, de slavofielen, filosofen uit de kringen van Witte ballingen, Eurazianistische denkers, de Russisch-orthodoxe Kerk of het handboek van de KGB.
Leesfragment Echtmedia.net. Copyright bij de auteur.
Spreekt Het verhaal van Rusland je aan? Dan lees je mogelijk ook graag:
