Prikkelende en erudiete beschouwing over de verbazende invloed die micro-organismen en infectieziekten (corona en zijn vele voorgangers) uitoefenen op de loop van de wereldgeschiedenis. In navolging van Copernicus, Darwin en Freud onderstreept Jonathan Kennedy dat de mensheid geneigd is het effect van haar eigen inspanningen te overschatten.
(Vertaling van Pathogenesis: A History of the World in Eight Plagues voor De Bezige Bij, 2023)
Citaten uit de pers
‘Een nieuwe Yuval Noah Harari is opgestaan. In navolging van de meester smelt de Britse socioloog Jonathan Kennedy feiten en meningen over de geschiedenis van de mensheid om tot een pageturner. (…) Weergaloos geschreven.’ Hilde Van den Eynde in De Standaard
‘In één ruk uitgelezen, leest als een soort thriller. (…) Laat heel mooi zien hoe enorm groot de impact van bacteriën en virussen op de geschiedenis van de mensheid is. (…) De wetenschap heeft niet stilgestaan sinds William McNeills klassieker Plagues and Peoples uit 1976. (…) Kennedy heeft al die nieuwe informatie verwerkt in zijn boek. (…) Echt de moeite waard.’ Annelien de Dijn bij OVT (VPRO radio)
‘Wie denkt dat geschiedenis een saaie opsomming is van jaartallen en “Grote Mannen”, doet er goed aan om Een geschiedenis van de wereld in acht plagen open te slaan. Niet alleen omdat The Lord of The Rings en Star Trek regelmatig worden aangehaald, maar vooral omdat individuele mensen in dit boek slechts een bijrol hebben. Het gaat niet over wie en wanneer, maar over waarom en hoe. Die vragen hebben een verrassend antwoord. (…) [Kennedy biedt] een nieuwe kijk op oude ideeën, maar het boek legt niet de hele geschiedenis opnieuw uit. Gelukkig maar, want algemene geschiedenisboeken zijn er al genoeg. Het unieke inzicht dat Kennedy hier verschaft, kom je echter zelden tegen. Vooral de ijzersterke argumentatie dat Grote (witte, West-Europese, rijke) Mannen de geschiedenis niet hebben bepaald, leest als een verademing. Een must-have voor iedere liefhebber van geschiedenis en gelijkheid.’ Julia Kivit in New Scientist
‘Het is in mijn ogen vooral een verdienste van Kennedy dat hij William H. McNeills micro- en macroparasitisme [microscopisch kleine ziekteverwekkers enerzijds en diverse vormen van geweld anderzijds] met elkaar verbindt. Hij toont aan hoe macroparasitaire oorlogshandelingen en genocides dikwijls een microbiële oorsprong kunnen hebben en hoe epidemieën kunnen leiden tot ineenstorting van rijken. (…) De loop van de geschiedenis (…) blijkt vaker dan we ons realiseren te worden gestuurd door met het blote oog onzichtbare micro-organismen.’ Jelle Reumer in de Nederlandse Boekengids
‘Corona zaaide niet alleen dood en verderf, maar zal ook op lange termijn invloed blijven hebben. Kennedy waagt zich alvast aan de voorspelling dat de pandemie het denken over de meest wenselijke inrichting van de samenleving voorgoed heeft veranderd. (…) Veel van [Kennedy’s] redeneringen [overtuigen en zijn] verder vervolgonderzoek waard.’ Paul van der Steen in Trouw
Inspiratie
Tijdens het werk aan Een geschiedenis van de wereld in acht plagen heb ik dankbaar inspiratie geput uit deze nET eCHT media. Daarnaast heb ik deze vertaling mede kunnen maken dankzij een projectsubsidie van het Nederlands Letterenfonds.
Leesfragment
‘Waar de telescoop eindigt, daar begint de microscoop.’
Victor Hugo
Volgens Sigmund Freud heeft de westerse wetenschap drie grote revoluties meegemaakt, die stuk voor stuk het geloof van de mensheid in haar eigen bijzonderheid verder hebben uitgehold. Krenkingen van onze ‘naïeve eigenliefde’, noemde hij ze. De eerste revolutie werd in gang gezet toen Copernicus onthulde dat de aarde niet het middelpunt van het universum is, maar slechts een van meerdere planeten die in een baan om de zon cirkelen. Na deze terugval konden we onszelf nog troosten met de stelling uit het boek Genesis dat God de mens als zijn evenbeeld had geschapen en ons de heerschappij had gegeven over het land, de zee en de dieren – al was het dan op een plek die in astronomisch opzicht bepaald marginaal te noemen is. Maar toen meldde Charles Darwin zich met een overtuigend betoog dat we slechts een van de vele diersoorten zijn en nog niet zo heel lang geleden dezelfde voorouder hadden als de aap. De derde grote wetenschappelijke revolutie was volgens Freud zijn eigen ontdekking van het onbewuste. Het besef dat we zelfs onze eigen denkprocessen niet kunnen sturen was volgens hem nog wel de ‘gevoeligste krenking [van] de menselijke megalomanie’.
Freuds suggestie dat de psychoanalyse belangrijker is dan de copernicaanse en darwinistische revoluties komt, laten we zeggen, een tikje zelfzuchtig over. Desondanks getuigt de algemene strekking van zijn verhaal – hoe meer we leren over onze planeet, hoe meer we beseffen hoe onbeduidend de mensheid is – nog altijd van een scherp inzicht. Geavanceerde telescopen hebben bijvoorbeeld laten zien dat de aarde een nietig stuk gesteente is dat cirkelt rond een weinig opzienbarende ster in een melkwegstelsel dat ten minste honderd miljard andere sterren telt, en dat op zichzelf ook maar een van de vele miljarden melkwegstelsels in het universum is. Daarnaast hebben zich andere wetenschappelijke revoluties voltrokken die het glanzende zelfbeeld van onze soort wat realistischer hebben gemaakt. Naar mijn idee is de belangrijkste hiervan de ontdekking van een wereld die net zo groot is als de sterrenhemel en tegelijk zo klein dat hij met het blote oog niet waarneembaar is: het rijk van de bacteriën, virussen en andere micro-organismen.
Aan het begin van de zeventiende eeuw ontdekte Galileo Galilei dat hij door zijn telescoop om te draaien opeens ook zeer kleine dingen kon zien. Voor het eerst in de geschiedenis beschikte de mensheid over een techniek waarmee ze micro-organismen kon waarnemen. Maar Galilei stak zijn energie liever in het bestuderen van de hemellichamen en pas vijftig jaar later begon een Delftse lakenhandelaar de microscopische wereld te verkennen. Antoni van Leeuwenhoek gebruikte zijn lenzen aanvankelijk om de kwaliteit van zijn stoffen te controleren. Maar op een gegeven moment richtte hij zijn blik op de natuurlijke wereld. In zijn brieven aan de Royal Society in Londen beschreef hij hoe alles, van een druppel water tot het schraapsel tussen onze tanden, wemelt van de kleine diertjes die hij ‘animalcules’ noemde. Hij was verrukt en schreef: ‘Ik moet seggen,
datter voor mij, tot nog toe geen grooter vermaek in mijn oog is geweest, als dese gesigten.’ Historisch gezien komt Van Leeuwenhoek met zijn ontdekking van de wereld onder de microscoop misschien wel het dichtst bij wat je ervaart als je een konijnenhol in tuimelt of door een spiegel heen stapt om vervolgens te belanden in een totaal andere wereld die wordt bevolkt door allerlei fantastische wezens.
Het zou nog duren tot de tweede helft van de negentiende eeuw, maar liefst twee eeuwen later, tot wetenschappers de wereld die Van Leeuwenhoek had ontdekt eindelijk op waarde begonnen te schatten. De Franse scheikundige Louis Pasteur bracht toen een radicale verandering teweeg in de manier waarop we tegen de natuur aankijken door aan te tonen dat de animalcules een cruciale rol spelen bij allerlei processen, variërend van het vergisten van druiven, het verzuren van melk tot het verrotten van vlees. Hij bewees daarnaast dat ziekten en infecties niet worden afgeroepen door de goden of veroorzaakt door onevenwichtig verdeelde lichaamssappen, kwalijke dampen of ongunstige planetaire samenstanden. Integendeel, mensen bleken ziek te worden doordat minuscule ziektekiemen, die nauwelijks waarneembaar zijn maar overal in onze omgeving voorkomen, hun lichaam binnendringen. Maar het is inmiddels volkomen helder dat de animalcules beslist niet alleen de verwekkers van bederf, ziekte en dood zijn. De afgelopen decennia hebben wetenschappers veel meer oog gekregen voor de belangrijke functie die bacteriën en virussen vervullen voor het in stand houden van onze planeet, ons lichaam en zelfs ons denken. Het bestaan van de mens is, net als dat van alle complexe levensvormen, ondenkbaar zonder micro-organismen.
Leesfragment Echtmedia.net. Copyright bij de auteur.
De uitgever over Een geschiedenis van de wereld in acht plagen
Spreekt Een geschiedenis van de wereld in acht plagen je aan? Dan lees je mogelijk ook graag:
