Wat voor boek is ‘From Hell’? Om te beginnen een veel beter boek dan de titel doet vermoeden. De hel uit de titel is als de roos uit Umberto Eco’s ‘De naam van de roos’: een symbool dat zo universeel is dat het bij iedere lezer meteen een eigen associatie oproept. ‘From Hell’ lijkt op het eerste gezicht het zoveelste sensatieverhaal over Jack the Ripper, een suggestie die in relatie tot het traditionele stripverhaal als pulpgenre extra voor de hand ligt, maar in feite is het niets minder dan een scherpzinnige autopsie op Victoriaans Londen en de begindagen van de moderniteit. Schrijver Alan Moore is een meester in het goochelen met intertekstualiteit. In ‘From Hell’ klinken de stemmen van kunstenaars, journalisten en antieke filosofen net zo overtuigend als die van koetsiers, lijfartsen en goedkope hoertjes. De lezer krijgt zo veel verschillende facetten van de Britse hoofdstad voor ogen, zo’n kakofonie van teksten uit de hoge en lage cultuur te verwerken, dat het hem of haar al snel duizelt – een historische sensatie in de beste zin van het woord. Het tekent de klasse van Alan Moore als schrijver dat hij de aandacht van de lezer bij al die complexiteit toch vaardig tot de laatste pagina van zijn boek weet vast te houden.
Het literaire belang van ‘From Hell’ ligt daarin dat het bewijst dat een voortreffelijk geschreven boek met beelden soms nog meer impact kan hebben. Zonder beelden is ‘From Hell’ ondenkbaar. In die zin is het te vergelijken met een belangwekkend werk uit een rijke, tot dusver ‘onbekende’ schrijftaal: beeldtaal. Net zoals de buitenlandse stemmen uit de wereldliteratuur de Nederlandse taal en literatuur hebben verrijkt, zo levert ook beeldtaal een heel eigen perspectief op de werkelijkheid, op de vraag hoe die werkelijkheid in elkaar zit en hoe die het beste weergegeven kan worden. Om een voorbeeld uit ‘From Hell’ te geven: het letterlijk in beeld tonen van de eerste sensatiekranten heeft een ander effect dan met het geschreven woord ooit zou worden bereikt. Zo komt ook de autopsie in hoofdstuk tien, een sleutelscène, heel anders en tegelijk heel indringend op de lezer over dan bijvoorbeeld de moordpartijen van de hoofdpersoon in Brett Easton Ellis’ ‘American Psycho’. De voortreffelijke visuele aanpak van tekenaar Eddie Campbell speelt in dit opzicht ook een niet te verwaarlozen rol.
Los van het creatieve gebruik van beelden is ‘From Hell’ ook zeer memorabel als een literaire reflectie op de waarheid. Net als in zijn roman ‘Voice of the Fire’ uit 1996, waarin Moore de historische dimensies van zijn woonplaats Northampton afpelt, stelt Moore zich in ‘From Hell’ fundamentele vragen over de aard van de tijd als een van de basiscategorieën van de menselijke ervaring. Of een literaire autopsie op een historisch verschijnsel, in dit geval Victoriaans Londen, de menselijke geschiedenis weer voor de ervaring toegankelijk kan maken, laat hij aan de lezer. De vragen die Moore tijdens zijn autopsie opwerpt, zullen eenieder na het dichtslaan van ‘From Hell’ in ieder geval nog lang heugen.
(…)
Website Fonds voor de Letteren (tegenwoordig: Nederlands Letterenfonds)