Achtung Zelig!

Stel: je leest een boek en op de laatste pagina heb je het gevoel dat het eerste, inleidende hoofdstuk nog maar net voorbij is. Dat het boek eigenlijk nog moet beginnen. Sla je het boek dan bevredigd dicht? Niet echt. Kun je dan er toch van onder de indruk zijn? Jazeker.

Dat bewijst Achtung Zelig!, een strip van de onbekende Polen Krzysztof Gawronkiewicz (1969) en Krystian Rosenberg (pseudoniem van een neef van Thorgal-tekenaar Rosinski, die een ronkend nawoord schreef).

Met Achtung Zelig! leveren de twee auteurs een uitermate beklemmend verhaal af over twee joodse vluchtelingen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ze zijn uit een trein met onduidelijke bestemming ontsnapt – welke bestemming laat zich raden – en lopen tijdens hun vlucht recht in de armen van een Duits legercommando dat naar hen op zoek is. De Duitse commandant arresteert het tweetal vreemd genoeg echter niet, maar nodigt hen uit een glas met hem te drinken. Na het gespannen onderonsje mogen de vluchtelingen weer opstappen, maar dan strijken ze het commando alsnog op fatale wijze tegen de haren in. Als alles verloren lijkt, grijpt een bende Poolse rebellen op miraculeuze wijze in.

Klinkt krankzinnig? Ís krankzinnig. Vooral als je bedenkt dat een van de vluchtelingen een hoofd heeft als een rotte aardappel en de nazi-commandant een dwerg is met een macabere puntmuts vol hakenkruizen. Conventionele verhaallogica is dan ook niet waar de auteurs op uit zijn. Maar wat dan wel? Dat is een open vraag. Achtung Zelig! hangt aan elkaar van de strotvernauwende, absurde scènes. Het boek leest als één grote nachtmerrie, waarin de vreemdste associaties elkaar als vanzelfsprekend opvolgen.

Ook de taal van het stripverhaal biedt nauwelijks houvast. Tekenaar Gawronkiewicz schept er een satanisch genoegen in om de lezer om de oren te slaan met Bill Sienkiewicz-achtige stijlwisselingen en voortdurend verspringende plaatindelingen. Hij vervormt zijn personages en decors met donderend grafisch geweld, ongeveer zoals de legendarische Argentijnse stripmaker Alberto Breccia dat deed in zijn meesterwerk Perramus.

Breccia en Sienkiewicz, dat zijn niet zomaar twee voorbeelden. Dat geeft aan dat Gawronkiewicz zich grafisch kan meten met de wereldtop. Wat de Poolse dertiger in Achtung Zelig! presteert is bepaald indrukwekkend. De aanmoedigingsprijs die hij najaar 2003 van tv-zender Arte en uitgeverij Glénat in ontvangst mocht nemen, is duidelijk in goede handen terechtgekomen.

Toch blijft er na het dichtslaan van Achtung Zelig! meer dan lichte twijfel knagen. Waarom kiezen Gawronkiewicz en Rosenberg voor zo’n loodzwaar onderwerp als de holocaust? Waarom zetten ze hun lezers zo doelbewust op een dwaalspoor? En waarom zou je je als lezer aan hun beklemmende logica willen overgeven? Dat is waarom Achtung Zelig! uiteindelijk toch teleurstelt. Gawronkiewicz en Rosenberg betrekken je als lezer onvoldoende bij hun gepassioneerd gebrachte, afschrikwekkende visioen. Ze roepen met hun boek vele vragen op, maar maken niet duidelijk waarom je in die vragen geïnteresseerd zou moeten zijn. De lezer blijft op afstand en – jammer genoeg – op emotioneel vlak onverschillig.
Toon Dohmen

Gepubliceerd in ZozoLala (2005)